Theo tài liệu tập huấn nghiệp vụ công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật trong Đảng thì kỷ luật của Đảng là tổng thể những điều đã được quy định trong Cương lĩnh chính trị, Điều lệ Đảng, các nghị quyết, chỉ thị của Đảng; những quy định cụ thể trong Đảng, có tính chất bắt buộc đối với mọi tổ chức đảng và đảng viên, nhằm bảo đảm sự thống nhất về chính trị, tư tưởng, tổ chức trong toàn Đảng. Đảng viên, tổ chức đảng mà vi phạm các quy định này là vi phạm kỷ luật của Đảng; nếu vi phạm đến mức phải thi hành kỷ luật thì sẽ được tổ chức đảng có thẩm quyền thi hành kỷ luật bằng hình thức cụ thể được quy định tại Điều 35 Điều lệ Đảng.

Về kỷ luật của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ ra rằng “Sửa chữa sai lầm cố nhiên là dùng cách giải thích, thuyết phục, cảm hóa, dạy bảo. Song, không phải không dùng xử phạt. Lầm lỗi có việc to, việc nhỏ, nếu như cứ nhất loạt đều xử phạt thì sẽ mất cả kỷ luật, thì sẽ mở đường cho bọn cố ý phá hoại. Vì vậy, hoàn toàn không xử phạt là không đúng, mà chút gì cũng đều xử phạt cũng không đúng” (Hồ Chí Minh: về xây dựng Đảng, Nxb Sự Thật, Hà Nội, 1970, trang 36). Việc chấp hành kỷ luật đảng của đảng viên và tổ chức đảng; việc phát hiện vi phạm, kiểm tra làm rõ vi phạm của đảng viên, tổ chức đảng và việc xem xét, xử lý kỷ luật đảng viên, tổ chức đảng vi phạm là trách nhiệm và thẩm quyền của cấp ủy các cấp, của tổ chức đảng có thẩm quyền.

Để tổ chức đảng có thẩm quyền xử lý đúng người, đúng lỗi vi phạm của đảng viên, trong thực tiễn, Đảng ta đã có những quy định về xử lý đảng viên vi phạm. Ngày 04-02-1988, Ban Bí thư Trung ương (khóa VI) đã ban hành Chỉ thị số 27-CT/TW “Về chính sách xử lý đảng viên phạm sai lầm”. Trong Chỉ thị 27 đã đề ra hướng xử lý tập trung vào những đảng viên phạm sai lầm như: sa sút ý chí chiến đấu, bè phái; đầu cơ, ăn cắp, tham ô của công, lối sống sa đọa; có hành vi ức hiếp quần chúng nhân dân; khi xử lý đảng viên vi phạm có phân biệt sai lầm do cơ chế khác với việc vì lợi ích cá nhân, lợi ích cục bộ. Với thành phố Hải Phòng, Thành ủy (khóa IX) đã ban hành Quy định số 85-QĐ/TU “Về xử lý đảng viên trốn đi nước ngoài và đảng viên có người thân trốn đi nước ngoài”. Thực hiện quy định, các cấp ủy đã xem xét, xử lý nghiêm những đảng viên vi phạm và đã có tác dụng ngăn chặn kịp thời tình trạng vượt biên trái phép ở một số địa phương của thành phố ở những năm 80 của thế kỷ trước. Đến khóa X (nhiệm kỳ 2005-2010), Bộ Chính trị đã ban hành Quy định số 94-QĐ/TW ngày 15-10-2007 “Về xử lý đảng viên vi phạm”; tiếp đó, ngày 24-3-2008, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã ban hành Hướng dẫn số 09-HD/UBKTTW hướng dẫn thực hiện Quy định số 94-QĐ/TW. Việc Bộ Chính trị ban hành Quy định số 94 đã tạo cơ sở để cấp ủy các cấp, tổ chức đảng có thẩm quyền có căn cứ áp dụng khi xem xét, xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm. Quy định số 94 mới chỉ đề cập đến 6 nội dung vi phạm của đảng viên là: Vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ (Điều 4); Vi phạm về kỷ luật phát ngôn (Điều 5); Vi phạm về khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo (Điều 6); Vi phạm các quy định của Đảng và Nhà nước về dân số, kế hoạch hóa gia đình (Điều 7); Vi phạm quy định về kết hôn với người nước ngoài (Điều 8); Vi phạm về quản lý, cấp phát, sử dụng văn bằng, chứng chỉ không hợp pháp (Điều 9). Tuy nhiên, trong thực tiễn có nhiều vi phạm của đảng viên chưa được nêu ra quy định như: Vi phạm trong quản lý, sử dụng đất, nhà ở, tài sản, tài chính; về công tác tổ chức cán bộ; về bầu cử; về phòng chống tham nhũng lãng phí; về thanh tra, kiểm tra, kiểm toán; về đầu tư xây dựng cơ bản; về các tệ nạn xã hội; về đạo đức, lối sống, nếp sống văn minh; về bạo lực gia đình; về hôn nhân; về thực hiện chính sách an sinh xã hôi và về tôn giáo, tâm linh .v.v. Từ đó dẫn đến việc, khi xem xét, xử lý đảng viên vi phạm thì các tổ chức đảng có thẩm quyền đã gặp không ít khó khăn trong việc áp dụng hình thức kỷ luật cụ thể. Vì vậy, có tình trạng, cùng một lỗi vi phạm, nhưng việc áp dụng hình thức kỷ luật lại khác nhau ở từng tổ chức đảng, từng địa phương, đơn vị.

Khắc phục những hạn chế trên, Bộ Chính trị (khóa XI) đã ban hành Quy định số 181-QĐ/TW ngày 30-3-2013 “về xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm” có 5 chương với 36 điều. Quy định 181 đã chi tiết hóa 29 lỗi phạm của đảng viên trong chấp hành kỷ luật của Đảng. Với từng lỗi phạm của đảng viên, tùy theo tính chất vi phạm, căn cứ 10 nguyên tắc xử lý kỷ luật được quy định tại Điều 2, tổ chức đảng có thẩm quyền sẽ quyết định hình thức kỷ luật đối với đảng viên vi phạm.

Việc Bộ Chính trị (khóa XI) ban hành Quy định 181-QĐ/TW thay thế Quy định 94-QĐ/TW của Bộ Chính trị (khóa X) để xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm là sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng trong việc xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm. Có thể nói, đây là lần đầu tiên, Đảng ta đã có một quy định chi tiết, quy mô trên hầu hết tất cả các lĩnh vực mà đảng viên của Đảng tham gia lãnh đạo và công tác có thể vi phạm; đặc biệt là vi phạm của đảng viên ở lĩnh vực chấp hành chính sách, pháp luật của Nhà nước. Quy định đã chỉ ra hướng tập trung vào xử lý những vấn đề nóng, nổi cộm, gây nhiều bức xúc trong nhân dân và đang được xã hội quan tâm. Có thể coi, Quy định 181 như là một “bộ luật” của Đảng về xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm; từ đó, các cấp ủy phải tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo việc xem xét xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm; đồng thời yêu cầu các tổ chức đảng có thẩm quyền phải thực hiện đúng phương hướng, phương châm, nguyên tắc, thủ tục trong xem xét xử lý đảng viên vi phạm.

Để giúp các cấp ủy, các tổ chức đảng có thẩm quyền thực hiện đúng và có hiệu quả Quy định 181-QĐ/TW, ngày 06-6-2013, Ủy ban Kiểm tra Trung ương đã ban hành Hướng dẫn số 06-HD/UBKTTW hướng dẫn chi tiết 12 lỗi phạm của đảng viên. Việc xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm phải đúng với phương hướng, phương châm và thủ tục thi hành kỷ luật đảng viên vi phạm được hướng dẫn cụ thể tại Tiết a, Mục 2, phần II của Hướng dẫn số 06-HD/UBKTTW. Đây là văn bản hướng dẫn một số điều cụ thể nhằm giúp cấp ủy, ủy ban kiểm tra và các tổ chức đảng có thẩm quyền khi xem xét, đề nghị xử lý kỷ luật đảng viên vi phạm.

Cùng với việc thực hiện các nhiệm vụ đã đề ra trong năm 2013, thời gian vừa qua và hiện nay, các cấp ủy đã triển khai sâu, rộng Quy định 181 đến mọi loại hình tổ chức đảng, đến toàn thể đảng viên. Việc thực hiện nghiêm túc và có hiệu quả Quy định 181 sẽ góp phần là tăng tính hiệu quả trong việc chấp hành kỷ luật đảng của đảng viên và giảm số lượng đảng viên vi phạm. Tuy nhiên, trong thực hiện quy định và hướng dẫn trên, cấp ủy, ủy ban kiểm tra và các tổ chức đảng có trách nhiệm thực hiện đồng thời phát hiện những quy định chưa sát, chưa phù hợp với tình hình thực tiễn trong công tác xây dựng Đảng và trong việc chấp hành kỷ luật đảng của đảng viên ở tất cả các lĩnh vực./.